test de test

Ki bu da test

Fotoğraf makinelerinin içine giren ışığı denetleyen, düzenleyen ve istenen görüntüyü oluşturan makine ile uyumlu optik düzeneklere Objektif veya moda tabiri ile Lens diyoruz.

Fotoğrafçılık tarihi boyunca objektifler yukarıda zikredilen tanıma uygun fonksiyonları ile tanımlanmıştır. Zira optik kalitesi bir yana çok büyük değişikliklere uğramamıştır. Mekanik ve kimya teknolojisi arttıkça, filmlerin boyutları küçülmüş ve performansı artmıştır. Bu da lenslerde daha hafif, daha keskin, daha kontrastlı ve daha pratik hal almsına yol açmıştır. Başlangıçta sadece makinelerin üzerinde sabit olarak bulunan veya kaba bir montaj ile takılan ve magazin tabir edilen duyarkatlara pozlama yapan objektifler, zamanla taşınabilir ebatlarda orta format, büyük format ve 35mm film formatına uyumlu yapılara dönüşmüştür. Bununla birlikte  standartlaşmanın getirdiği seri üretim neticesi fiyatlar hızla düşmüş ve fotoğraf makineleri çok hızlı bir şekilde toplumda yayılarak endüstüri halini almıştır. Artan rekabet, patent hakları ve piyasanın talepleri makine üreticilerini objektif ile makineyi iki ayrı fonksiyonel araç olarak tasarlamaya ve bayonet tabir edilen bağlantı sistemlerini geliştirmeye sevk etmiştir. Fotoğrafçılığın bir sanat olarak yavaş yavaş kabul gördüğü bu dönemde insanlar farklı açılarda ve özelliklerde objektif talep ederek sektörü yönlendirmiştir.

Fotoğraf makineleri ve dolayısıyla objektifler altın çağlarını 1960-1970 li yıllarda SLR (Single-Lens Reflex) sistemlerinin çoğalması ile yaşamıştır. Bu dönem farklı bayonetlerde farklı açı ve fokal mesafelerde onlarca bayonet ve markada 3.parti firmalar dahil binlerce objektif tasarlanmış ve üretilmiştir.

80 li ve 90 lı yıllarda yaşanan büyük dijital devrim fotoğraf makinelerinkinde ve lenslerde köklü değişikliklere yol açmıştır. Özellikle bazı markaların diyafram sistemleri tamamen makine üzerinden elektronik olarak kontrol edilir hale gelmiştir. Markalar geliştirdikleri makinelerin sahip oldukları sensör sistemleri sayesinde büyük oranda doğru odaklayabildiklerini görmüş; objektiflere veya makine gövdelerine odaklama motorları yerleştirmişlerdir. Yine bu sensörler sayesinde poz ölçümü sorunu kökten çözülmüş ve bu sayede farklı modlarda çekim imkanları doğmuştur.

2000 li yıllarda dijital görüntü sensörü de işe dahil olunca tüm süreçlerin elektronik olarak ölçme-izleme-doğrulama imkanları artmıştır. Bu durumlar objektif ile makine arasında kuvvetli bir iletişime geçmeyi zorunlu kılmıştır. Bu iki yönlü iletişim sayesinde makine objektifi yönetirken, objektiften odak mesafe bilgisi , odaklanma bilgisi, titreşim engelleme ve A/M durum bilgisini görür. Objektifin kimlik bilgilerini elde ederek fotoğraf üzerinde hazır ayarları ile düzeltmelerde bulunur. Dijital dönüşüm sonucu patent hakları ve elektronik sırlar ile desteklendiğinden pek çok firma pazardan çekilmiştir. Leica, Carl Zeiss ve Voigtlander gibi markalar yüksek performans veren manuel sistemlerde ısrar ederek ayakta kalmıştır. Elektronik olarak uyumlu üçüncü parti diye tabir edilen markalarda ise sadece Tamron,  Sigma ve Tokina ciddi miktarlarda lens üretebilir halde bulunmaktafır.

Günümüz lensleri sadece optik performanları ile değil makine ile birlikte çalışma sistamleri ile de ayrışır ve değer kazanır. Ancak yine de son sözü optik performans söyler. Son 10 yıldır aynasız tabir edilen makinelerin gelişimi ve video sektörününe katkısıyla birlikte  tıpkı 1960-1970 li yıllardaki gibi üretilen manüel lensler, hatta o yılarda üretilen lensler de oldukça popülerdir.

Lenslerin makinelere bağlandığı ve iletişime geçtiği sisteme mount veya bayonet denmektedir. Makine üzerinde sabit olmayan lensler süreç içinde pek çok bağlantı sistemi ile makinelere bağlanmıştır. Hatta aynı marka ve üreticilerin dahi zamanla değişikliğe gittiği veya geliştirdiği bağlantı sistemleri de mevcuttur. SLR sistemlerinin yaygınlaştığı 1960 ve 70 li yıllarda hemen tüm sistemler manüel olarak çalışmaktaydı. Manüel sistemlerde sadece mekanik bağlantı ihtiva ettiğinden yuva, tırnak, kilit vs gibi fiziki farklılıklar ile çeşitlenirdi. Bu dönemki lenslerde her bir bayonetin bir kaç varyantı olsa dehi genellikle bağlantı sistemi birbiri ile uyumludur. Eski yaygın bayonetlere örnek Nikon F, (Ai Ai-S Canon FD (FL), Pentax K (A) , Olympus OM, Minolta MD (MC), Konica AR, Leica R vs. Bu durum optik olarak imkanı olan pek çok fason üretici veya üçüncü parti marka üreticisi doğurmuştur.

Günümüzde bunlara ilaveten elektronik uyum, Diyafram kontrolü, Sensör çapı vs.  dahil pek çok değişken ile tanımlandığından çok fazla alt sistemleri ihtiva eder. Örneğin; Canon Eos EF (Full Frame) ve Eos EF-S (Crop Sensor), Nikon D (Diyafram Halkalı Lensler) ve Nikon G (Diyafram Halkasız Lensler), Pentax KA, KAF ve KAF2 gibi.

Bazı sistemler ise sensörlerinin şekil ve boyutuna göre farklı bayonetler içermektedir. Örneğin Leica S (Orta Format) Leica M ve Leica SL (Full Frame) Leica TL (APS-C) veya Fujifilm GFX (Orta Format) ve FX (APS-C) gibi.

Bazı farklı markalar ise hem elektronik hem de mekanik olarak birbirilerinin lensini kullanabilen ortak bayonetler kullanırlar. Örneğin; Panasonic, Olympus, Blackmagic Pocket vs. nin ortak kullandığı MFT (M4/3) sistemi gibi örnekler bulunmaktadır.

Güncel sistemler üzerinde ve bayonetleri üzerinde detaylı bir bilgi edinmeye ihtiyaç yoktur. Bazı basit özellikler ve küçük nüanslar hariç bayonet sistemi standartları oturmuştur. Her sistem kendi lensleri ve uyumlu 3.parti firmaların lensleri ile sınırlandırılmıştır. Ancak aynasız makineler tasarımı gereği manüel lensleri, ve hatta güncel DSLR sistem lenslerini bile rahatlıkla kullanarak bu sınırlamaları kırmıştır. Artık bir adaptör yardımı ile geçmişten günümüze pek çok lens hangi bayonet olursa olsun kullanılabilir hale getirilebilmektedir. Elbette uyum ve gerekli adaptörün temini de başlıbaşına bir uzmanlık konusu olmuştur.

Lensler ışığın denetimi için diyafram sistemini kullanır. Bu sistem Bir tür insan gözündeki iris tabakası gibi çalışır. Birim zamanda lensin içinde süzülen ışığın miktarını alan olarak sınırlar. Bu sistemin ana etkisi bizim perde hızımız ile ilgili neticeler oluşturmasıdır. Ayrıca ISO tercihlerimizi de etkileyecek sonuçlar oluşturur.

İkinci olarak lensler içerdikleri bazı optik bileşenleri sayesinde ışığı bir düzlemde belirli etkilere maruz bırakırlar. Bu etkiler sayesinde belirli kalite kayıplarına uğrayan görüntü ciddi oranda düzeltilir. Asferik Eleman tabir edilen  ve kenarlardaki görüntü deformasyonların azaltan optik elemanlar bunların başında gelir. Yine özel mercek kaplamaları sayesinde renk sapmaları diye ifade edebileceğimiz CA (Chromatic Aberration) minimuma iner veya yüksek kontrast ve renk doygunluğu kazanır. Bazı optik elemanlar ise ışığın lens içindeki yolculuğunu kısaltan dolayısıyla daha küçük ve daha hafif lenslerin tasarlanmasını sağlayan yapılardadır. Bir başka optik düzenekte hareketli bir optik eleman vasıtası ile insan elinin titremesinden meydana gelen kusurları gideren sistemdir. Lensin Odak mesafesi veya mesafelerine göre tasarlanmış ve gruplanmış bir dizi optik eleman sayesinde görüntü oluşarak sensör üzerine düşer. Lenslerin sadece olan görüntüyü iletme fonksiyonu yoktur. Odak Düzlemi ile oynayarak (Tilt-Shift) veya görüntüdeki doğal  bükülmeyi abartarak (Balık gözü) fotoğrafçının yaratıcı ve kalite beklentilerini de karşılayabilecek düzenek ve yapıları da mevcuttur.

Bu durum aslında tüm sistemin faal çalıştığı ideal ve fotoğrafçının istediği biçimde gerçekleşmesi sürecidir. Lensler ön elemanları vasıtası ile içeri aldıkları ışığı bir düzlem üzerinde hareket ettirler. Eğer lens zoom fonksiyonu olan bir lens ise fotoğrafçı bir halkayı çevirerek kalın kenarlı ve ince kenarlı merceklerin birbirine olan uzaklıkların ayarlayarak görüntüyü istediği boyuta büyütebilir veya küçültebilir. Bu elemanlar vasıtası ile ışık mümkün olan en düşük kalite ve miktarsal kayıp ile diyafram seti  önüne gelir.

Diyafram açıklığı ile ışık sadece görüntünün hareket hissini veya hareketsizliğini  sağlamaz. Ayrıca Net Alan Derinliği (DOF) dediğimiz bir fenomenin oluşmasını da sağlar. Böylece fotoğrafçı tek bir alanı mı yoksa daha geniş bir sathı mı net görmek istediğini belirler. Daha sonra odaklanma için gerekli olan mekanik ve elektronik  düzenekler sayesinde görüntünün netliği sağlanır ve sensöre iletilir. Tilt-Shift lensler ayrıca görüntü üzerinde perspektif düzeltmelerine ve ekstra alan derinliği sınırlamasına imkan tanımaktadır.

Geçmişten günümüze lensler kullanılacağı makinelerin Duyarkat (Film yada Sensör) boyutuna göre tasarlanmıştır. Geniş Format, Orta format, 35mm (Full Frame),  Half Frame (35mm karesinde dik olarak 2 fotoğraf) 24mm ve 16mm geleneksel fim boyutlarıdır. Bu film ebatları ve bu boyutlar halen gümüzde de sensör teknolojisinde geçerlidir. Ancak  günümzde bir bayonetin hem 35mm (Full Frame) hem de APS-C (35mm nin 1.5 çarpanlısı) sensörlü lensi olabilimektedir. Çoğunlukla Full frame lensleri APS-C sensörlerde de kullaılmaktadır. Bu kullanışlılık bazı niteliksel farklılıklara da yol açmaktadır. Örneğin Full Frame bir sensörde 50mm gündelik bir lensken 1.5 çarpanlı bir APS-C makinede 75mm gibi bir değere ulaşarak portre için hafif tele olabilmektedir. Yine 35mm gibi geniş açı bir objektifte bir gündelik lens haline gelir. Sistemler ellerindeki lenslerin desteklediği sensörü belirtmek için bunu lenslerinde de belirtirler. Canon EF-EF-S, Nikon DX-FX, Sony FE-E sistemleri gibi.

Aynasız sistrmlerde ise durum bundan çok daha karşışık ve çeşitlidir. Orta format, Full Frame, APS-C nin yanında çarpan değeri 2 hatta 2.7-3.2-5 gibi küçük sensörler için dahi bayonetler ve/veya lensler bulunmaktadır.

Odak Uzaklığı (Focal Length) Objektifi sonsuza odakladığımızda , görüntüyü düşürdüğü odak noktası (sensor) ile objektifin optik merkezi (Optical Centre) arasındaki uzunluktur. Bu nokta ışık demetinin oluşabilecek en keskin görüntüyü oluşturmak için birleştiği noktadır. Yandaki resimde 50mm bir lensin sonsuza netlediğinde sensör ile arasındaki mesafe gösterilmiştir.

LObjektiflerin Odak uzaklığının bilinmesi ciddi tasnif ve kullanım kolaylığı getirmiştir. 24mm, 35mm, 50mm 85mm 135mm gibi prime veya 24-70mm, 70-200mm gibi zoom objektifler odak uzaklılkları kullanım amacına göre tasnifi kolaylaştırmıştır. Fotoğrafçılık jargonunda odak uzaklığı ile Objektifin görüş açısı aynı anlamda kullanılmaktadır.

Not: Optik tek bir elelanın (örneğin bir büyütecin) merkezi ile odak noktası ile arasındaki uzaklığa da odak uzaklığı denir. Bu yüzden fotoğrafçılıkta zaman zaman yanlış bir tanımlama ile lensin boyu yada ön elemanının sensöre uzaklığı gibi anlaşılmaktadır. Bu doğru bir tanımlama değildir. Lensler birden fazla optik eleman içerir ve bu bazen zoom yaparken boyunun uzamamasına hatta kısalmasına yol açar.

Görüş Açısı (Angle Of View) Objektifi bir nesneye odakladığımızda sensöre düşen görüntünün alanıdır. Objektifin odak uzaklığına göre değişkenlik gösterir. Bu açı odak uzaklığı azaldıkça genişler, odak uzaklığı arttıkça daralır. Örneğin şekildeki gibi lensin 18mm odak mesafesinde 100 derecelik bir alanı sensöre görüntü olarak düşer. 135mm bir tele objektif de bu açı 18 Dereceye kadar düşer. Bu değerler 35mm film ve sensör standartlarına göre yaklaşık bir değerdir. Her objektifin kendi tasarımından kaynaklanan açısal farklılıklar bulunmaktadır. Odak mesafesi sensörden bağımsız sabit bir değerdir. Ancak Görüntü Açısı sensör büyüklüğü (Çarpanı) ile değişkenlik gösterir.

Görüş Açısı ve Görüntü Alanı genellikle birbiri yerine kullanılan kavramlardır. Sensör çarpanı  lensin görüş açısını değiştirmese dahi görüntünün düştüğü alan daraldığından sanki açı da daralmış gibi bir etki yapar. Örneğin 35mm bir objektif Full Frame bir makinede 63 Derecelik bir açı yaparken 2X (M4/3) bir sensörde 34 Derecelik bir açıya eşdeğer görüntü üretebilir. Bu da sanki 70mm lik bir lens ile çekiyormuş gibi bir kadraj üretir. Bu olay aslında son derece basit ve anlaşılır bir dönüşümdür. Ancak Objektifin sabit ve değişmez değeri olan Odak Mesafesi de bu iki kavram ile birlikte anılınca olaylar biraz karışır. Bu karışıklığı gidermek için Çarpanlı sensörlerde sadece odak mesafesi değeri değil Efektif odak mesafesi (effective focal length) veya yaygın olarak 35mm Eşdeğer Odak mesafesi bilgileri de verilir.

Objektif çeşitlerini zikretmek için öncelikle sağlam bir tasnif ve tanımlamaya ihtiyaç vardır. Ancak günümüzde maalesef Objektiflerin tasnifinde hem niteliksel hem de sayısal ifadeler kullanıldığından yeni başlayan arkadaşların kafası oldukça karışmaktadır. İşe birde sensör boyutlarının (APS-C, Full Frame vs.) etkisi girince bazı lensler niteliksel olarakta makineye göre değişiklik gösterebilmektedir. Örneğin Full Frame bir sensörde 50mm gündelik bir objektif 1.5 çarpanlı bir APS-C makinede 75mm gibi bir değere ulaşarak portre için hafif tele olabilmektedir. Yine 35mm gibi geniş açı bir objektifte bir gündelik lens haline gelir. Bu yüzden sayısal veriler ile kesin bir lens tasnifi yapmak oldukça güç. Keza kişisel kanaatim de temel estetik kurguları yaparak her lens ile her türlü çekimin denenmesi gerektiğidir. Bu yüzden farklı tasnifleri bir arada zikrederek ihtiyacın kişisel olarak belirlenmesinin kişiye bırakılması gerekir. Aşağıda temel tasnif metodları bulunmaktadır. 

Rakamsal ve/veya Açısal tasnif: 14mm, 50mm, 85mm, 70-200mm vs. gibi Odak Uzaklığı ifadeler ile tasnif edilebilmektedir. Tasnifte Objektifler buradaki değerlerin karşılığı olan açısal (geniş açık, normal açı, telefoto vs.) sözel ifade ile de ikame edilebilmektedir. Elbetteki bu kavramı kullanırken sensör boyutunun çarpan etkisi de unutulmamalıdır.

Kullanım alanlarına göre tasnif: Manzara, portre, gündelik, seyahat, makro, mimari çekim gibi lensin genel kullanım alanına göre tasnif yapılabilmektedir. Ancak en çok geçişgenlik bu tasnifte yaşanır . Zira hemen her lens her iş için sınırlı da olsa kullanılabilmektedir. Geniş açı portreleri veya tele-foto ile manzara fotoğraflarını artık sıkça görebilmekteyiz.

Temel tasarım farklılıklarına göre tasnif: Sabit odaklı (Prime Lens), değişken odaklı (Zoom lens), yakın odak (Close focus Lens) ve odak düzlemi değişken (Tilt-Shift Lens) gibi temel farklılıklar içeren tasnifler mevcuttur. Bu tasnif kullanım yeri ve şekli kadar genel performans ve kalite özelliklerini ifade etmek için de kullanılmaktadır.

Sabit Odaklı (Prime) ve Değişken Odaklı (Zoom) Objektifler en temel tercih kriterlerinden biridir. Farklı avantajları ve dezavantajları olan bu iki grubu sadece optik performans açısından mukayese etmek, ve seçimlerimizi ona göre yapmak anlamsızdır. Her iki grubunda toplam faydası birbirine eşit diyebiliriz. Ancak Sizin bunlar içinde hangi özelliklere daha fazla ihtiyacınız olduğu ve bütçeniz burada daha fazla önem arz etmektedir.  

Prime Objektifler Zoom objektiflerden daha az optik eleman içerir. Bu yüzden sensöre daha az kayıplı daha keskin ve kontrastlı görüntüler gönderebilir. Yine içlerindeki az eleman ve nispeten küçük yapıları sayesinde daha açık diyafram değerlerine daha ekonomik olarak ulaşabilir. Ayrıca basit yapıları sayesinde Akromatik (Kromotik Sapması Düşük) tasarımlara müsaittir. Genel tasarım gerçekleri sebebiyle en yüksek performans verebildiği aralıklar 50mm 85mm gibi değerlerdir. Yıllar boyunca çok farklı odak uzaklıklarında lensler üretilse dahi günümüzde hem amatör hem de profesyonel kullanımda en tercih edilen açılar 14mm, 24mm, 35mm, 50mm, 85mm, 135mm, 200mm, 300mm gibi değerlerdir. 
 
Zoom Objektifler Yapıları komplike ve fazlaca eleman içerdiğinden doğal görüntü kaybı yaşatmalarına rağmen çok verimli ve pratik objektiflerdir. Bir kaç Prime Objektifin yaptığı işi tek başına üstlenebildiği için kolayca daha iyi fiyat/ performans oranına ulaşmaktadır. Yapıları gereği daha iri ve hantal dırlar ancak çok iyi tak-gez Objektifi olurlar.  Ancak düşük diyafram değerleri son derece pahalı olduğunu ve toz, nem  gibi dış etkilere daha hassas yapıları olduğunu da söyleyebiliriz. Zoom objektifler çok çeşitli aralıklar olduğu gibi çok geniş aralıklar da bulunmaktadır. Ancak bu aralığın yaklaşık 3x gibi bir değerin altında olması kalite kaybını oldukça azaltır. Tersine mesafe arttıkça genel kayıplar artar. Bu değerler aşılmasa bile tasarımdan kaynaklanan nedenler ile belirli noktalarda kalite düşebilir. Örneğin 24-70 bir Objektifte 24mm ve 50mm daha yumuşak görüntüler verirken 35mm ve 70mm daha keskin görüntüler verebilmektedir.

İki tane kısa ve basit cevabı olan bir sorudur bu. Birincisi Hangisine ihtiyacınız varsa onu alın. İkincisi ise paranızın yettiğini alın :). İkinci cevap için bir şeye yapamayız. Zira Birinci cevap ne kadar isabetli cevaplanırsa cevaplansın ikinci cevabın hükmü geçerlidir. Yine de biz birinci cevabı deşmeye ve ikinci cevabın hışmından korumak için bir formül üretmeye mecburuz. Ancak insan ihtiyaçları öylesine geniş ve subjektif bir konu ki doğrudan nokta atışı bir tavsiyede bulunamıyoruz. Bu yüzden sizin ihtiyacınızın tam olarak belirlenmesi ve objektiften maksimum fayda sağlanması için hızlıca temel bilgileri aktarmak en mantıklı yöntem olacaktır.   

1. Eğer bir manzara çekiyorsanız daha geniş açılara ihtiyacınız var demektir. Örneğin; 14mm, 24mm gibi. Yada Bunları kapsayan bir hafif zoom objektif gibi.
2. Objektifiniz daha geniş açıları çektikçe nesnelerdeki deformasyon artacaktır. Ayrıca Açık diyafram değerlerinde köşelerde kararma (Vinyet) oluşumu meydana gelebilecektir.
3. Eğer sokak fotoğrafı çekiyorsanız 35mm ve 50mm arası daha faydalı açılardır. Yine bu açıları kapsayan  hafif  bir zoom da yerine ikame edilebilir.
4. Sokak fotoğrafı için ihtiyacınız olacak Objektifler yaygın bilinenin aksine hızlı objektif dediğimiz çok açık diyafram değerlerinde olması gerekli değildir. Bu durum objektifin makine gibi dikkat çekmeyecek bir ebatlarda olmasını da sağlar.
5. Eğer portre çekmek istiyorsanız daha tele lenslere ihtiyacınız var. 85mm, 135mm, 150mm gibi. Yada bu aralıklar arasında bir tele zoom da Örneğin 70-200mm gibi işinizi görür.
6. Her objektif ile portre çekilebilir. Ancak önemli olan Düşük distorsiyon sağlayabilecek özelliklerde objektifler ve daha fazla kadraj ve kompozisyon bilgisi ile çekim yapmaktır.
7. Eğer makro çekmek istiyorsanız pahalı makro objektiflerinden önce alternatif ürünleri de deneyebilirsiniz. Ters bağlama aparatı, makro tüpü veya objektifin önüne takılan Converter diye ifade edilen optik aparatların varlığını da unutmamamız gerekir.
8. Bazı Tele-Zoom lensler ve yarı makro objektifler de istediğiniz sonucu verebilir.
9. Objenin, modelin vs. arka tarafını kompozisyondan yok etmek istiyorsanız daha açık diyaframı olan (Hızlı) lensleri tercih etmelisiniz. Yada daha tele objektif/zoom kullanmak zorundasınız. 
10. Prime Objektifler optik performansı yüksek ancak fiyat performansı düşük ürünlerdir. Tersine Zoom lenslerin optik performansı sabit lenslere nazaran daha  düşüktür. Ancak içinde en az 2-3 adet prime objektif  açısı barındırdığından fayda/maliyet oranı daha yüksektir.
11. Unutmayın üst seviye lenslerde sadece %5 lik bir iyileşme için iki-üç katı fiyat farkı ödemek zorunda kalacaksınız. ihtiyacınız olup olmadığını iyi düşünün. 

Çekim Modu çekim tekniğimize veya fotoğrafta görmek istediğiniz etkilere göre ayarladığımız bir ön tercih tanımlamasıdır. Bu tercihler tüm inisiyatifi makineye vermek yada tüm kontrolleri ele almak olabildiği gibi bu iki durumun karışımı da olabilir. Makinelerin üzerindeki Çekim Modu tabir ettiğimiz işlevsel menüler/tekerler/düğmeler vasıtasıyla bu fonksiyonlar aktif duruma getirilir. Fotoğrafçı sadece sanatsal kaygılar ile değil, pratik bulduğu için, zaman kazanmak için veya alışkanlıklar nedeniyle belirli bir modu daha fazla kullanabilir. Sonuçta hangi modu seçersek seçelim makine üzerinde sadece ayar değişikliği yapabiliriz. İstediğimiz değerlere ulaşmak her modda pratik olmasa dahi mümkündür. Aşağıda Temel çekim modları ve fotoğraf bileşenlerinin durumları verilmiştir. 

Tam otomatik mod mod tekerinde genellikle yeşil bir çerçeve, Auto ifadesi veya A harfi ile ifade edilir. Günümüz DSLR sistemleri normal çekim koşullarında otomatik modda çok iyi işler çıkarabilmektedir. Otomatik mod sanıldığı gibi makinenizi bir sınıf aşağı düşürmez. Zira çekim yaptığımız basit compact makineler gibi görüntü üretmez. ISO su, perde hızı, sürekli çekim performansı ve imaj kalitesi üst seviyededir. Bu yüzden bu modda çekim yapmak esasında çok cazip de gelebilir. Sonuçta iyi görüntüler üretebildiğimiz her teknik meşru ve kullanılabilir olmalıdır.

Ancak elinizdeki makinenin teknolojik alt yapısı onu düz bir hatta belirli parametreler ile çekim yapmaya zorlar. Diyafram, Enstantane, ISO ve diğer tüm ayarlar makinenin düşük risk ile mümkün olan en iyi pozlama değerinde görüntü vermesine göredir. Diyafram ve perde ilişkisine sizin öngörünüz olmasa da ISO yu veya bazı durumlarda pop-up flaşı dahil eder. Teorik olarak talebinizin en net fotoğraf olduğunu düşünür ve alan derinliğini ikinci planda kurgular. Çok hareketli nesnelerde de yeterince iyi neticeler veremez. En büyük handikabı içinde bulunduğu olayı ve kompozisyonu anlamayıp ortalama değer üretme mantığıdır. Bu hemen her hassas çekimi başarısız kılar.

Biz Otomatik modun DSLR sistemine yeni başlayan arkadaşlar için çok kısa bir durak olması gerektiğine inanıyoruz. Eğer böyle bir ihtiyaç oluşursa da elinizdeki makinelerin varsa sahne modu tabir edilen ayarlar ile kullanılmasını öneriyoruz.

Tam Otomatik Modun en büyük handikabının içinde bulunduğu ortama uygun tercihler yerine orta yolu seçmesi olduğunu ifade etmiştik. Zira makine ne sizin beyninizi okuyabilir ne de kullanmak istediğiniz stil ve tekniği kestirebilir. Bu yüzden fotoğraf makinesi üreticileri bir tür hazır çekim ayarları üretmişlerdir. Bu modlar da yine her şey otomatiktir. Ancak ön tercihler ile makine daha kısıtlanmış ve yönlendirilmiş bir çekim ayarları verir.

Üreticilere göre sayısı ve özellikleri değişmekle birlikte belli başlı Sahne Modları ve makinenin verdiği tepkiler şöyledir.

• Portre modunda makine açık bir diyafram ile modelin arkasını mümkün olduğunca flu yapmaya çalışır.
• Spor çekimde hareketi yakalmak için yüksek perde hızına çıkılır.
• Gece portresi ile flaşlı ön model aydınlatılırken düşük perde hızı ile de arka tarafın fotoğrafta mümkün olduğunca pozlanması sağlanır.
• Manzara modunda kısık diyafram ile tüm alanın netliği sağlanmaya çalışır.
• Makro modunda perde ve diyafram değerleri orta değerlerde tutularak alan derinliği ayarlanır.
• Flaşsız çekim modu ile makine flaşsız ayarlar ile otomatik çekim yapar.
• Yüz tanıma veya çocuk modu. Hareketli nesnelerde perde hızı artar ve (bu özellik varsa) makine yüze odaklanır.

Makine üzerinde P sembolü ile gösterilir. Bu modun ana özelliği makinenin belirli dengeleri gözeterek diyafram ve enstantane  değerini kendi belirlemesidir. Ancak bu süreç kullanıcı ile etkileşime açık bir süreçtir. Fotoğrafçı ISO ve diğer ayarları kendisi belirleyebilir. Yine Poz Telafisi diye ifade ettiğimiz pozlama değerini ve dengesini artı veya eksi olarak değiştirebilir. Programlı Otomatik olarak da bilinen bu mod aslında sadece yeni başlayanlara hitap etmez. Çoğu ileri profesyonel kullanıcılarda bu modu sıklıkla kullanmaktadır. Belirli fotoğraf anlayışı olan profesyonellerin temel yaklaşımı var olanı estetik kaygılardan yoksun gerçek hali ile betimleyebilmektir. Ayrıca fotoğrafçının tüm konsantrasyonunu kadraja ve olaya vermesi de istendiğinden P modu daha da cazip hale gelir. Bu moda oldukça sadık ajanslar, dernekler ve kulüpler mevcuttur. Konunun sanat boyutundan çıkıp dünya görüşü ve felsefi boyutu tartışılır hale gelmiştir. Zira fotoğrafçının dramatik kurgu adına kendi görmek istediği gerçeği fotoğrafa yansıttığı oldukça ünlü fotoğraflar mevcuttur. Bu durum özellikle Fotojurnalist ve Savaş Muhabiri gibi gibi salt gerçeği fotoğraflaması gereken gruplar için oldukça büyük tartışmalara yol açmaktadır.

Makine üzerinde TV veya S sembolü ile gösterilir. Bu modun temel özelliği fotoğrafçıya çektiği sahne için öngördüğü perde hızına basit bir şekilde ulaşma şansı tanımasıdır. Mod tekerinde TV-S tercih edildiğinde fotoğrafçı perde hızını kendisi verebilir. Makine de pozometre yardımı ile doğru pozlama değeri için gerekli olan diyafram değerini kendisi belirler. Elbette poz telafisi ile bu değere fotoğrafçı müdahil olabilecektir.   Fotoğraf çekimlerimizde önemsenen bir konu hareketli objeleri net bir şekilde fotoğraflama şansını elde etmektir. Ancak koşuları stabil tutmak veya tripod ile çekim çoğunlukla pek mümkün olmaz. Zoom lenslerinizin farklı aralıklarda olması, uzak odak mesafesinde el titremeleri, ışık koşullarının homojen olmaması gibi durumlar güneşli bir günde bile yeterli perde hızına ulaşmayı güçleştirir. Ayrıca sokak fotoğrafı gibi dar ve gölge alanlarda ani çekimlerde o anki perde hızları sorun olabilmektedir. Perde hızının ayarlanması diyafram değerinin artık kontrolden çıkarak pozlama değerinin kontrolüne girmesidir. Özellikle alan derinliğinin önemli olduğu sahnelerde verimsiz ve hataya müsait bir moddur.

Bazı durumlarda ise fotoğrafçı netlik yerine objeye hareket hissi vermek için düşük perde hızlarını tercih edebilir. Örneğin pan çekimde takip edilen obje, fon ve perde hızı arasında bir korelasyon vardır. Takip edilen obje ne kadar hızlı gidiyorsa fonda aynı bulanık görüntüyü elde etmede perde hızı o kadar arttırılabilir. Perde hızını düşüren bir başka kullanım alanı da uzun pozlama çalışmalarıdır.

Makine üzerinde AV veya A sembolü ile gösterilir. Bu modda fotoğrafçı sadece diyafram değerini değiştirerek makinenin perde hızını belirlemesine müsaade eder. Elbette poz telafisi ile bu değere fotoğrafçı müdahil olabilecektir. Günümüz makinelerinin performansı ve imkanları göz önünde bulundurulduğunda en yaygın ve en yüksek performans veren mod budur. Zira normal koşullarda fotoğrafçının sürekli kontrol altında tutması gereken ancak belirli bir değerden sonra pasif bir işlevi olan perde hızı değeri özellikle Otomatik ISO tercihleri ile birlikte gündemden düşer. Fotoğrafçı böylece alan derinliğine ve kadraja daha çok konsantre olabilir. Örneğin 50mm gibi gündelik bir lens ile çekim yapmaya çalıştığımızda diyafram değeriniz f/1.4 iken perde hızınız 1/3200s veriyorsa f/8 iken de 1/200s verecektir. Bu fotoğrafta perde hızı etkisini hemen hemen hiç hissetmezken  çok büyük bir alan derinliği etkisi yaratacaktır. Doğal olarak fotoğrafçı pasif değişkenleri değil aktif kullanımındaki modu daha çok tercih edecektir.

     Bu mod ekstrem olmayan koşullardaki tüm sahnelerde kullanıldığından bir kaç önemli konu da belirtilmelidir. Hızlı lenslerde (diyafram açıklığı fazla) çekim yaparken; ters ışık koşullarında en açık diyafram değerlerinde, perde hızınız yetersiz kalabildiğinden makine ikazlarına dikkat etmelisiniz. Kapalı karanlık bir ortamdan çekim yaparken doğal olarak açık diyaframda ve yüksek ISO değerinde çekim yaparız. Aydınlık ortama geçildiğinde ayarlarımızı tekrar kontrol etmelisiniz. Bir başka konuda fotoğrafçının diyaframı ayarlarken elindeki lensin odak mesafesine uygun olmayan perde hızlarına düşmesidir. Günümüz makinelerine ISO değerleri otomatik ayarlanırken minimum mesafe atanabilir olsa dahi gereksiz alan derinliğinin yine gereksiz noise (fotoğrafta görülen kumlanma, parazit) oluşturması da mantıksızdır.

Makine üzerinde M sembolü ile gösterilir. Günümüzde bu modda Pozometre çalışmaya ve ideal pozlama değerini vermekte ise de tüm kontrollerin elinizde olduğu ve makine yorumuna her koşulda müdahale edebildiğiniz için en esnek mod budur diyebiliriz. Fotoğrafçı Diyafram, Perde ve ISO değeri arasında üçlü bir korelasyon kurarak istediği fotoğrafları oluşturabilir. Ancak gündelik çekimlerde tutarsız ışık koşullarında bunu her kadrajda yeniden ayarlamak zorunda kalacaktır. Bu sebeple bu mod fotoğrafçının seri hareket etmesine pek müsaade etmez. Pozlama kararları fotoğrafçı tarafından verildiğinden poz telafisi kavramı kendiliğinden ortadan kalkar.

Manüel kullanım fotoğrafçılığın temel direğidir. Zira yaratıcı teknikler için alternatifsizdir. Sınırları ışık, renk ve hareket ögeleri açısından zorlamanızı sağlar. Bir diğer avantajı da bir kez pozlama değerini bulduktan sonra farklı pek çok kadraj yapsanız dahi tam pozlamak istediğiniz objede bir değişiklik olamamasıdır. Stüdyo veya yüksek ışık kontrolü olan mekanlarda da manuel modda kullanmak değerleri bir kez oluşturduktan sonra oldukça kolaydır. Fotoğrafa yeni başlayan pek çok kişi biraz da otomatik çekimi bıraktıklarında işi öğrendiklerini ifade etmek için manuel çekime yönelmektedir. Tüm çekim modları fotoğrafçılar için vardır. Ustalık bu modları yeri ve zamanı geldiğinde kullanmaktır.

Makine üzerinde B sembolü ile gösterilir. Fotoğraf sanatının sınırlı kullanım alanı olan ancak diğer hiç bir mod ile çözülemeyen basit bir misyonu olan moddur. Fotoğrafçı bu mod ile perdeyi önden belirlemediği bir süre açık tutarak pozlamasını gerçekleştirir. Bunun için deklanşöre istediği süre kadar basılı tutar. Deklanşörü bıraktığında ise pozlama durur. Özellikle gökyüzü gözlemi, şimşek çekimi, havai fişek çekimi, ışıkla boyama tekniği gibi çok düşük ışık koşullarında kullanılır. Fotoğrafçının ana amacı zemin olarak az pozlanmış koşullar ile yüksek pozlama kabiliyeti olan ışık kaynakların birlikte mümkün olan en nitelikli şekilde birleştirmektir.

 Mod Tekeri üstünde C1, C2 veya U1, U2 gibi farklı harf/ rakam kombinasyonları ile gösterilir. Buna otomatik modların bir türü olarak bakmak yanlıştır. Daha çok fotoğrafçının tercihlerini set ettiği ve ihtiyaç anında Mod tekerinde küçük bir hareket ile ulaşabildiği hazır set-up değerleridir. Bazı makinelerde sadece menü üzerinden ulaşılabilir. Kullanıcı bu mod ile fotoğrafta keskinlik, renk doygunluğu ve tonlamaları dahi ayarlayabilir. Fotoğrafçılar profesyonelleştikçe makinelerini sahnelere göre kendine has ayarları ile kullanmak isterler. Bu zaman tasarrufu ve performans artışı sağlar. Örneğin bir düğün fotoğrafçısı yumuşak cilt tonları için renk ve beyaz ayarıyla oynarken ve pürüzleri yok etmek için keskinliği düşürebilmektedir. Tersine bir spor fotoğrafçısı ise keskinliği ayarlamakta ve asgari perde ve diyafram değerlerini set edebilmektedir.

Dosya biçimi veya Dosya formatı Fotoğraf makinemizin sensöründen gelen bilginin hafıza kartına depolanması esnasında oluşturulan dosyanın belirli bir algoritma ile üretilen program dilidir. Dosyanın hangi programlar ile açılabileceğini, üzerinde ne tür değişiklikler yapılabileceğini ifade edilen iletişim protokoludür.  Kısaca dosya uzantısıdır.  

Bir DSLR ile fotoğraf çekiyorsak RAW mı JPEG mi fotoğraf çektiğimiz sık sorulan bir soru olacaktır. Çoğu amatör kullanıcı tercihlerini belirli noktalara taşıyacak kadar bilgi sahibi değilse veya iyi bir resim editörü kullanma bilgisi yoksa hep etrafındaki farklı insanların hangi formatta çekim yaptığını sorarak belirli kanaatler edinmeye çalışır. Haksız da değillerdir. Her ne kadar kullandığınız dosya biçimi pasif bir değişken gibi görünse de konular açıklandıkça pekte öyle olmadığı daha iyi anlaşılacaktır. Düşük depolama alanı veya yazma hızı gibi bir takım teknik zorunluluklar hariç JPEG aslında ben de dahil hiç bir profesyonelin tercih etmediği bir dosya biçimidir. Buna mukabil RAW olarak çekime başlamakta sanıldığının aksine radikal bir tercihtir. Zira mesele sadece bir dosya biçimi değiştirmekten ibaret değildir. Bu tercih ile tüm çalışma tekniğinizi ve performansınızı etkileyen bir dizi değişikliği de birlikte yapmanızı gerekecektir.

Dosya Biçimi olarak JPEG ve RAW (dosya uzantıları değişmektedir) anlatılırken buna TIFF formatını da ilave etmeyi faydalıdır. Zira pek çok farklı format da bu formatın altyapısını kullanmaktadır. Bunun dışında kalan resim formatları genellikle fotoğraf makinesi dışında resim editörleri tarafından kullanılan biçimlerdir.

RAW dosya yada RAW formatı kısa tabiri ve kelimenin gerçek anlamı ile tüm fotoğraf verisinin HAM olarak tutulduğu dosya biçimidir. Bu şekilde kaydedilen fotoğraf dosyalarında her bir piksel kendi özgün değerlerini içeren bilgileri de korur. Bu nedenle JPEG fotmatından en az 5-6 kat  daha fazla dosya boyutu içerir. RAW bilgilerinin resim editörleri ile değiştirmek oldukça kolaydır. Bilgiler fotoğrafın üzerine işlenmez. Ayrı bir data dosyasında tutulur. Bu yüzden orijinal hali her zaman elinizde bulunur. RAW formatının en önemli avantajı pozlama hatalarını veya daha doğru bir ifade ile pozlama tercihlerini daha esnek bir çalışmaya müsaade etmesidir. Özellikle gökyüzü gibi yoğun ışık kaynağı ile gölgede kalan cisimler kısıtlı dinamik aralıklı makinelerde aynı anda pozlandığında doku kaybı oluşabilmektedir. Fotoğrafçı poz telafisi ile bir miktar eksi pozlayarak gökyüzünü kurtarırken gölge alanları da fotoğraf editörü ile açabilir. Bu en az 2-3 stopluk bir değer değişimi demektir. Yine Beyaz ayarı, lens düzeltmeleri, kontrast ve keskinlik değerleri, Noise (gürültü) azaltma ve Chromatic Aberration (CA Renk Sapması) da düzeltilebilmektedir.

    RAW formatı ne denirse densin profesyonelliğin ve özellikle de ticari fotoğrafçılığın anahtarıdır. Amaç yüksek kalite çıktı elde etmek ise fotoğraf üzerinde geliştirmeler yapmak şarttır. DSLR sistemleri ile çekilen fotoğrafların yüksek Megapikselleri bile renk kalitesi açısından hala  diyapozitif filmlerin ünlü Kodachrome 64 kadar bile detay içeremez. Henüz yolun çok başında olan Dijital sistemler gelecekte daha zengin ve dinamik depolama seçeneklerine de gebedir.

Jpeg Formatı veya jpeg dosya kısaca belirli proseslerden gerildikten sonra sıkıştırılarak kapladığı boyut küçülten resim dosyası biçimi diyebiliriz. RAW formatında  makine sensörlerinin algıladığı ışığı ve dalga boyunu doğrudan işlemci vasıtası ile hafıza kartına aktarır. Jpeg formatının ise temel prensibi sensör ile hafıza kartı arasında işlemci safhasında bazı işlemler görmesidir. Beyaz ayarı, Jpeg parametreleri, renk uzayı, bit derinliği ve nihayet sıkıştırma algoritması uygulanarak dosyanın oluşturulmasıdır. Bu sıkıştırma bildiğimiz anlamda Zip dosya sıkıştırması gibi bir sıkıştırma değildir. Bir kez kaydettikten sonra geri dönülmez bir biçimde dosya oluşturulur. RAW formatının aksine JPEG dosya her açılıp değişiklik yapıldıktan sonra tekrar kaydedildiğinde bu sıkıştırma eylemi devam etmektedir. Bu nedenle üzerinde değişiklik yapmak son derece risklidir. Bu sistemde temel mantık akıllı bir algoritma yardımı ile benzeşen komşu piksellerin aynı değerler olduğunu kabul ederek  dosya boyutunu  küçültmektir. Yani eskiden her bir piksel için ifade eden RGB ve diğer değerleri örneğin 6 piksellik bir alanın ortak değeri olarak görerek geri kalan 5 pikselin bilgilerinden tasarruf etmektir. Bir nevi hassasiyet azaltmak veya köreltme eylemidir. Bu mantık ile dosya boyutu benzeşme oranı artırılarak dilediği kadar küçültülebilir. Hatta küçültülmek istenen dosya boyutu girilerek de yeni dosya oluşturulabilir. Tüm bu süreçlerin neticesi elbette keskinlik kaybı, renk bozulmaları olacaktır.

Günümüzde bu süreci görünürde ciddi anlamda kalite kaybı yaşatmayan resim editörleri de mevcuttur. Geliştirilen bu yazılımlar kayıpsız değildir ancak renk geçişleri keskinlik ve doku deformasyonlarını yine bir algoritma ile onarabilmektedir. Daha yapay ve detaysız görüntü üretirken ticari kullanıma uygun sonuçlar verebilmektedir.

    Bu formatın büsbütün amatör kullanıcılara ait olduğunu söyleyemeyiz. Zira bazı durumlarda tercih veya zaruret nedeni de olabilmektedir. Bazı fotoğrafçılar bir yanılgı ile fotoğrafın ilkesel kurallarında hiçbir sayısal müdahalenin olmaması gerektiğini savunur. Bu yüzden fotoğrafı JPEG olarak çekerek bunu doğrudan kullanmayı tercih ederler. Oysa her makine içinde bir resim editörü de barındırır. Siz istemeseniz ve ayarlarla müdahale etmeseniz dahi kendi fotoğraf anlayışı ile renklere, keskinliğe, kontrasta, beyaz ayarına, lens kusurlarına müdahil olur. Oysa RAW bir fotoğrafı bir resim editöründe açarak direk müdahale etmeden JPEG olarak kaydetmek gerçekliğe çok daha uygundur. Elbette gerçeklik kavramı da açıklamaya muhtaçtır. İnsan gözünün algıladığı renk ve ışık detayını henüz dijital fotoğrafta bulmak mümkün değildir. İnsan gözünün algıladığı değerlere eşitlemek için fotoğrafı ciddi oranda işlemek gerekecektir. Bir başka konuda Resim editörleri ile çalışma tecrübemizin olmayışıdır. Böyle durumlarda bile fotoğrafı RAW+JPEG olarak çekmek yaralıdır. Zira ileride öğreneceğiniz geliştirme tekniklerini de uygulamak için bir RAW kopyasını saklamak faydalıdır.

Bu dosya biçimine kayıpsız sıkıştırma dosya biçimi de diyebiliriz. Tiff formatı da tıpkı JPEG gibi bir tür sıkıştırma algoritması ile çalışır. Ancak burada her bir piksel yüksek sayısal veri ile tanımlıdır. Bu yüzden dosya boyutları ile birlikte baskı kalitesi çok yüksektir. RAW formatları çok çeşitli olduğundan yazıcılar ve çoğu resim editörü tarafından kullanılamazlar. Genellikle Photoshop  gibi programlara entegre Camera Raw gibi programlar veya Lightroom gibi bu iş için tasarlanmış programlar ile açılabilirler. Tiff kaydedilen bir fotoğraf İşlenmiş RAW gibi bilgi içerir. Ve özellikle ticari kullanımda büyük kolaylık sağlarlar. Geçmişte Lisans Hakları yüzünden amatör kullanımda popüler olamayan sadece profesyonel baskı ve grafikerlerin rağbet ettiği bu format; geliştirilmiş olarak elinde dosyaları tutmak isteyen, katalog ve görsel çalışmalar yapan yada büyük boy baskı yapan yarı profesyonel kullanıcılar için idealdir. 

ISO hakkında tanım yaparken oldukça dikkatli olmak gerekmektedir. Zira dijital sistemler ilk çıkarken endüstriyel devamlılık için ISO ile ASA/DIN kavramları özdeş kabul edilmiştir. Mantıkları farklı olmasına rağmen işlevleri konusunda haksız da sayılmazlar. Bu yüzden her ikisi içinde aynı tanımı sanıyorum kullanabiliriz. Bu vesile ile aralarındaki farkı da açıklamak adına biraz daha detay vermek faydalı olacaktır. Benim gözlemim konuyu öğrencilerine açıklayan çoğu eğitmenin olayı bir bütün olarak kavrayamadıkları ve bu yüzden kabaca geçiştirdikleri yönünde. Detay verebilenler de meseleyi çok fazla bilinmeyen, teknik ve akademik tabirler kullanarak boğması en büyük zafiyeti. ISO Değeri için kısaca Sensörün veya Fotoğraf Filminin (duyarkat, emülsiyon) Işık karşısında gösterdiği hassasiyettir diyebiliriz.

     ISO kelimesi International Standards of Organisations (Uluslararası Standartlar Örgütü) kelimelerinin baş harfidir. Tüm dünyada kabul edilen değişmez ve tıpkı diyafram ve perde hızı gibi pozlama değişkeni olarak değerleri tanımlanmıştır. Bu kavram dijital makineler ile gündemimize girmesine rağmen film makinelerdeki hassasiyet derecelendirmesi ASA, American Standarts Association (Amerikan Standartlar Enstitüsü) kavramını temel almıştır. Yine diğer bir popüler ölçüm değeri olan DIN, Deutsches Institut für Normung (Alman Standartlar Enstitüsü) sayısal değerler ASA ya göre daha karmaşık bulunduğundan kabul görmemiştir. Her iki kavramda aslında pozlama hassasiyetini aynı görsel değerlendirmeden alır ve birbirine rahatlıkla dönüşebilir.  DIN sayısal artış mantığı katlar halinde değildir. Bu yüzden ezberlenerek öğrenilebilir. ASA kavramı ise katlara göre hareket ettiğinden kolay anlaşılabilir ve hesap edilebilir. Örneğin ASA100 = DIN21 iken ASA200 = DIN24 dür. Bu yüzden Eski çoğu manüel makinelerde üzerinde bu dönüşümü gösteren ASA/DIN göstergeleri bulunmaktadır.

 ISO bir yardımcı pozlama değişkenidir. Makinelerimiz için Temel iki pozlama değişmeni vardır.  Birincisi Diyafram değeri, ikincisi ise perde değeridir. ISO bu iki değişkene nazaran daha pasif bir konumdadır. Kendisi üzerinden kompozisyon ve görsel etkiler tasarlanmasa da dolaylı olarak fotoğraf ve pozlamaya büyük katkı sağlar.  Diyafram değeri ve perde hızınızı çok daha esnek kullanabilme imkanı sağlayabilmesidir. Pozlama konusunda daha detaylı inceleyeceğimiz bir konuyu kısaca açıklayarak devam etmek faydalı olacaktır.

Makine pozlama değişkenleri olan perde, diyafram ve ISO değerlerini birbiri ile ikame ederken bir değişim oranı kullanmak zorundayız.  Diyafram 1.4 - 2 - 2.8 - 4 - 5.6 - 8 - 11 - 16 vs gibi ışık giriş miktarını alan ile sınırlayan bir yapıdadır. Perde ise 1/500 - 1/125 - 1/60 - 1/30 - 1/15 saniye gibi ışık giriş miktarını zaman ile sınırlayan bir yapıdadır. ISO ise doğrudan sayısal değeri ile özdeş ışığa karşı hassasiyet  ölçüsü ile 100 - 200 - 400 - 800 gibi sabit oranlar ile çalışan bir yapıdadır. Her üçü de ne sayısal ne de fiziksel olarak uyumlu kavramlar değillerdir. Ancak 1 Durak (stop) veya 1 EV (exposure value) olarak adlandırılan basit ve pratik bir dönüşüm değeri ile bu zorluğu kolayca aşabiliyoruz. Diyafram, perde ve ISO nun her hangi birinde bir tam değer değişimi olduğunda (f4 den f2.8 e veya 1/60sn den  1/30sn ye veya ISO100 den ISO200 e ) ışık girişi iki kat artar. Bunun tam tersi değer değişimlerinde de ışık girişi yarıya iner.  Böyle bir durumda biz her üçü değişkeni belirli oranlarda değiştirerek aynı pozlama değerine ulaşabiliriz.

Aşağıdaki kombinasyonların hepsi aynı pozlama değerini ve görsel neticeyi verir. f diyafram değerini ve 1/... perdenin saniyenin kaçta kaçı kadar süre açık kaldığını ifade eder.

• f 2.8    1/125     ISO 100 
• f 4       1/60      ISO 100
• f 5.6    1/30       ISO 100
• f 5.6    1/60       ISO 200
• f 4       1/250    ISO 400
• f 5.6    1/500    ISO 1600
• f 8       1/125     ISO 800

 Fotoğraf makinelerinin geçmişte olduğu gibi günümüzde de en büyük yardımcısı filmin fotokimyasal ve  sensörün de fotoelektiriksel bazı  yeteneklerinin bulunmasıdır.  Bu sensörün daha az ışıkla yetinmesini sağladığından fotoğrafçıya ciddi esneklik sağlar. Temel olarak tüm güncel sensör tipleri aynı prensip ile çalışır. Sensörün üzerine gelen fotonlar her bir pikselin üstünde bulunan mikroskobik lensler sayesinde renk filtrelerine oradan da ışığa duyarlı yüzeye iletilerek elektronik sinyallere dönüşür. İşlemci de kendisine iletilen bu sinyalleri işleyerek lensin önündeki imajı sayısal veriler halinde kaydeder.

Zaman zaman fotoğrafçının perde hızı ve diyaframa müdahaleleri veya ışık koşullarından dolayı görülmek istenen  sahnelerin uygun pozlanması gerçekleşemez. Zira diyafram ve perde terazinin iki kefesi gibi çalışır. Birine müdahale ettiğinizde diğerinin değeri yukarı veya aşağı hareket edecektir. Tercih etmediğimiz bulanık görüntüler veya çok sığ alan derinlikleri gerçekleşebilir. Böyle bir durumda fotoğrafçının imdadına ISO ayarı yetişir. ISO sayesinde fotoğrafçı görmek istediği sahneler için diyaframı ve/veya perdeyi daha rahat ve esnek bir biçimde kullanabilir. ISO arttırmak aslında basitçe sensörün voltajını arttırmaktan başka bir şey değildir. Böylece Daha az ışık (foton) ile işlemciye daha kuvvetli sinyal göndererek imajın yüksek perde hızlarında veya diyafram değerlerinde de oluşması sağlanır.

     Kuşkusuz iso ve onun fotoğraf performansına katkısı çok fazladır. Ancak sonsuz bir kaynak değildir. Belirli değerlerin üzerinde kullanıldığında keskinlik ve kontrast kaybına yol açar. Bunlardan çok daha önemlisi  noise (gürültü) olarak adlandırılan özel bir durumdur. Bu durum aslında sensörün voltajının artırılmasının bir yan etkisidir. Bu yüzden gerektiği zaman ve gerektiği yerde kulanılmalıdır .

ISO yu arttırdıkça teknik olarak sensörün voltajını arttırdığımızı ifade etmiştik. Voltaj arttıkça birbirine komşu milyonlarca piksel arasında gereksiz elektriksel iletişim ortaya çıkar. Bu durum görüntüye olumsuz yansır. Kumlu ve renk sapmaları olan bir imaj oluşur. Voltaj arttıkça da bu durum artar. Günümüz makinelerinin başlangıç değeri çoğunlukla ISO100 dür. Temiz bir görüntü almak için ise maksimum ISO değeri orta segment bir makine için yaklaşık 1600 ila 3200 arasındadır. Bu değerler arttıkça fotoğraf neredeyse dağılır. Baskı yapılabilir veya dijital ortamda kullanılabilir temiz bir imaj oluşmaz.  Bu değer topu topu 4-5 durak olmasına rağmen sensör ve işlemci teknolojisinde oldukça yüksek altyapı ve yatırım gerektirir. Günümüzde ISO performansı bir makinenin tüm unsurlarının önüne geçmiştir. Özellikle video çeken profesyoneller için düşük MP ve yüksek ISO veren Fotoğraf makineleri veya melez cihazlar üretilmiştir.

Gren filmli makinelerde oluşan bu kavram bir yanlış ifade ile fotoğrafçılıkta Noise yerine kullanılabilmektedir. Birbiri ile örtüşen iki konu değildir. Sadece her iki konu da ISO arttıkça gündeme geldiğinden yine bir tür endüstriyel devamlılık olarak hoş görülmektedir. Noise bir parazittir ve istenmeyen bir durumdur. Çok sınırlı efektler hari fotoğrafa yansıması istenen bir şey de değildir. ISO artıkça ASA hariç pikselerin boyutunda değişiklik olmaz. 

Gren (Grain) veya Grenlenme ise farklı bir durumdur. Filmler fotokimyasal kristal yapıları olan bir malzemedir. Pozlama gerçekleştiğinde kimyasal tepkime ile film üzerinde bir imaj bırakır. Banyo süreci sonunda da bu negatif veya pozitif olarak görüntüler hale gelir. Filmin hassasiyetini arttırmak için tasarımcılar  bu foto kristallerin yüzeylerini genişletirler. Bu durumda daha kısa sürede kristal yüzey daha fazla foton yakalayabilir. Ancak tepkime sonucu kimyasal elementler kristalin merkezinde toplanır. Doğal olarak kristaller de büyüdüğünden görüntüyü oluşturan noktacıklar arasındaki mesafe açılır. Bunu biz kumlu ve karlı dediğimiz görüntü şeklinde görürüz. Bu görüntü bazı kompozisyonları beslen hatta günümüz dijital makineleri ile çektiğimizde bile özellikle ilave ettiğimiz efektler olarak kullanılabilmektedir.

Hemen pek çok bilimsel araştırma doğada emsal işlevleri incelenerek ilham alınmış veya taklit edilmiştir. Ancak hiç birisi insan gözü ile diyafram mekanizması arasında bu kadar örtüşen ve benzeşen bir yapıda değildir. Bu yüzden diyafram kelimesi zaman zaman iris ile ikame kullanılmaktadır. Fotoğraf sistemlerinde diyafram ışığı miktarsal olarak kontrol eden açıklığa verilen addır. 

Diyaframın tıpkı göz gibi temel iki işlevi bulunmaktadır. Birincisi içeri giren ışığı miktarsal olarak denetlemek; ikincisi ise Alan Derinliği DOF (Depth Of Field) diye tabir edilen bir durumu kurgulamaktır.

Diyaframın ışığın miktarsal denetimini yaptığını söylemiştik. Diyafram bunu ışığın içeri giren miktarına izin veren açıklık sayesinde yapabilmektedir. Sağda görüldüğü gibi diyafram kısıldıkça içerideki açıklığın çapı daralmaktadır. Bu çap değerini bulmak için lensin netleme mesafesinin f değerine bölünmesi yeterlidir. Örneğin 50mm f/2.8 bir lensin diyafram açıklığı 50/2.8= yaklaşık 18mm dir. Bu değerden farklı değerler ve kombinasyonlar üretmek mümkündür. Açıklıktan f değeri, fokal mesafe de hesaplanabilir.

Bu vesile ile neden tele objektiflerin çok düşük f değerlerine inemediklerinin, inenlerin de neden bu kadar pahalı olduğunun cevabı verilmiş oluyor. Yeterli diyafram açıklığını sağlamak için tüm lensin tasarımı aşırı iri ve hantal bir yapı kazanıyor.  Elbette kullanılan malzeme dolayısıyla maliyeti katlanıyor.

Fotoğrafçı diyafram değeri,  perde hızı ve yeri geldiği zaman ISO kombinasyonu ile tasarladığı daha doğrusu umduğu çekimlerini yapar. Bunun için elindeki imkanlar üzerinden makinesini ayarlamak zorundadır. Bu genel olarak insanların erişebilecekleri, alabilecekleri en açık diyafram değerlerini talep etmelerine yol açar.  Böylece daha hızlı perde değerlerine çıkabileceklerdir. 1.4, 2 , 2.8 gibi sabit diyafram değeri olan lenslerin talep edilmesi bu yüzdendir. Ve yine bu yüzden hızlı lensler diye ifade edilir.

Diyafram Objektifimizin kritik alan tabir edilen bir yerinde bulunmaktadır. Bu alan içinde kurulan bir düzenek ile tıpkı insan gözünde olduğu gibi ışığı sınırlar. Ancak bunu insan gözünde olduğu gibi istemsiz yapamaz. Normal bir objektifte bu işlem fotoğrafçının ihtiyacı ve isteği ile olur. 

Diyafram değeri anlaşılması biraz kafa karıştıran birbiri ardına sıralanan ( 1.4 - 2 - 2.8 - 4 - 5.6 - 8 - 11 - 16 vs)  gibi değerlerden oluşan bir muhteviyatta dır. Her bir değer geçişinde bir sonraki değere göre yarı miktarı ışık aldığını hızlıca ifade edebiliriz.

Aşağıdaki tabloda gösterdiğimiz gibi 1.4 - 2 - 2.8 - 4 - 5.6 vs. sayıları aslında ikinin karekökünün üstleridir. √2=1.414     √4=2     √8= 2.828     √16=4     √32=5.657  vs. Tabloda X (Işık miktarı) her ikiye katlandığında 2-4-8-16 gibi karşılık gelen değerin yuvarlatılmış diyafram değeri olduğunu görebilirsiniz.

Diyafram değeri gerçekten de amatör kullanıcılar için herhangi bir şey ifade etmiyor. Hatta 1-2-3 veya 2-4-8 gibi doğrusal ifadeler ve tam sayılar kolayca anlaşılabilir ve öğrenilebilirdi. Ancak bu ifadeler aslında fotoğrafın mühendisliği için gerekli olan sayılardır. Kullanıcı konforundan çok tasarım ve mühendislik hesaplama değerleridir. Fotoğrafçılığın temel kavramlarının tanımlandığı zamanları incelediğimizde işin sanattan çok mühendislik olarak görüldüğünü de biliyoruz. Bu yüzden şu meşhur "endüstriyel devamlılık" ilkesine göre günümüze kadar taşınan bu değerleri değiştirmek pek mümkün görünmüyor.  Biz de konuyu  ne yaparsak yapalım hesaplamalardaki tek sabit değer olan diyafram değeri ile başlamak zorunda kalıyoruz. Pratiklik açısından da Her bir tam değer geçişini 1 Stop, 1 Durak veya 1 EV (Aperture Value) gibi ifadeler ile tanımlıyoruz.

X		X		X		X
1	1	11	3.316	21	4.583	31	5.568
2	1.414	12	3.464	22	4.690	32	5.657
3	1.732	13	3.606	23	4.796	33	5.744
4	2	14	3.741	24	4.900	34	5.831
5	2.236	15	3.873	25	5	35	5.916
6	2.449	16	4	26	5.099	36	6
7	2.646	17	4.123	27	5.196	37	6/083
8	2.828	18	4.243	28	5.291	38	6.164
9	3	19	4.259	29	5.385	39	6.245
10	3.162	20	4.472	30	5.477	40	6.325

Net alan derinliği (DOF) fotoğrafta net olarak kabul edebileceğimiz maksimum alanı ifade eder. Oysa odaklanma eylemi bir noktaya yapılmaktadır. Diyafram açıklığına göre yaklaşık 1/3 ü nesnenin önünde 1/2 si de nesnenin arkasında kalmak üzere net olarak kabul edilebilir bir alan oluşmaktadır. Bu değer çok açık diyaframda bir kaç santim hatta makro lenslerde bir kaç mm ye kadar düşer. Böylece nesneyi arkasındaki veya önündeki göstermek istemediğiniz diğer objelerden soyutlayarak çekebilirsiniz. Keza kısık bir diyaframda alan derinliği oldukça geniş olur. Bu çok geniş bir alanın net bir şekilde görülmesini sağlar. Diyafram değeri ışığın optik düzenekte yolculuğunu ve odaklanmak şeklini radikal olarak değiştirir. Bu özellikler kullanılarak yaratıcı fotoğraf teknikleri oldukça geliştirilmiştir.  Alan derinliğini etkileyen iki durum daha bulunmaktadır. Tele-objektifler yukarıda ifade ettiğimiz netleme mesafesi / f değeri = diyafram açıklığı prensibinden dolayı yüksek diyafram açıklıklarına ulaşırlar. Örneğin elimizde 50mm ve 200mm iki lens olsun. 50mm/f2=25mm diyafram açıklığı iken 200mm/f8=25mm değeri vermektedir. Yani açıklık birinde f2 diğerinde f8 de aynı olmaktadır. Dolayısıyla Tele Lenslerde nesnenin arkasını çok daha kısık diyaframlarda bulanıklığa kavuşturmaktadır. Tersine örneğin 35mm/.1.4=25mm gibi açı genişledikçe ve fokal mesafe azaldıkça arka tarafı flu yapmak için daha açık diyafram değerlerine ihtiyaç duyulur. Yine diğer bir durum da  nesneye mümkün olduğunca yaklaşarak alan derinliğini azaltmaktır.

Diyafram değerlerini kullanarak sadece arka tarafın flu olması sağlanmaz. Özellikle manzara çekimlerinde tam tersi alan derinliğinin alabildiğince geniş olmasın isteriz. Bu yüzden mümkün olan en kısık  diyaframı kullanırız. Ancak bunun da elbet bir bedeli olmaktadır. Aşırı diyafram kısıklığı perde hızımız ciddi oranda düşecektir. Eğer makinemizin ISO performansı da yetersiz ise bu netsizlik sorunlarına yol açar. Ayrıca fotoğrafın renk ve kontrast kalitesi çok kısık diyaframda düşecektir. Filmli makinelerin zamanında sonuçların anında görülmediği dönemlerde risk günümüzden çok daha fazlaydı. ASA değerini değiştiremediğimiz ve perde hızlarımızı idareli kullanmak zorunda kaldığımız dönemlerde kağıt üzerinde net alan derinliğini hesap etmek için bir yöntem bulundu. Hiperfokal Mesafe (Hyperfocal Distance) diye tabir edilen basit bir hesap ile ile lens, diyafram ve odaklanan nesnenin uzaklığı arasında bir korelasyon kurularak optimal çekim koşulu yaratılırdı. Hatta bu bilgi bazı eski diyafram halkalı lenslerin üzerinde dahi görülebilmektedir. Bugün bile oldukça işimize yarayabilecek bu yöntem maalesef ihmal edilmiştir. Özellikle manüel lensleri seven yeni arkadaşların manzara çekiminde odak kaçırmamalarına ve daha yüksek perde değerlerinde fotoğraf çekmelerine yardımcı olacak bu yöntemdir. Ancak bir fotoğrafçısının yanında hesap makinesi taşıması saçma olacağından hazır belirli mesafeler için hesaplanmış tabloları da  vererek işimizi kolaylaştıracağız.

Hiperfokal mesafenin bulunması için gerekli formül yandadır. Oldukça basit demiştik ancak dikkatinizi formüldeki "C: Bulanıklık dairesi" terimi çekmiştir. Bu konuya girmeyeceğiz. Zira çok fazla alt konuya referans vermemiz gerekiyor. Sensörde tam odaklanma olmadığı halde odaklanmış gibi davranarak görüntü taşması olmayan alan desem pek bir şey dememiş sayılırım   Uzun uzun odak ve odaklanma konusunu anlatmadan Bulanıklık dairesi (Circle of confusion) konusunu izah etmem pek mümkün değil. Öyleyse şimdilik bu kavramdan üreyen rakamları bilmeniz ve formülde yerine yerleştirmeniz yeterlidir. Sensöre bu değerler yaklaşık Full Frame 0,03mm   APSC(1.5x)  0,02     APSC(1.6x)  0,019mm  dir. Kısaca bir örnek vermek gerekirse; Elinizde 50mm bir lens var ve yetersiz bir ışıkta manzara çekimi yapmak istiyorsunuz. Kaç metredeki bir nesneye minimum hangi diyafram değeri ile netlersek sonsuza kadarki alanın kabul edilebilir netlikte olmasını sağlarız diye düşünüyorsunuz. Sorunızun cevabı (50 x 50/ (8 x 0,020)= 15.6m olacaktır. Yani 15.6 metre mesafedeki nesneyi f8 ile çekersek nesne ile birlikte sonsuza kadarki alan kabul edilebilir net alan içinde olacaktır. Eğer ürettiğiniz bu değerleri beğenmeyip yeni bir fiyafram örneğin f/11 ile çekim yaparsanız mesafe 11.4m olacaktır. Bulanıklık dairesi yaklaşık değerler olduğundan hesaplarda küçük farklılıklar olabilir.

Diyaframın optik elemanların performansı kadar kalite üzerinde etkili olduğunu ve lens tercihlerimizi büyük oranda etkilediğini rahatlıkla söyleyebiliriz. Konuyu topyekun anlamakta güçlük çekilmemesi için Diyafram Değeri ve Tasarımsal olarak iki ana grupta toplamamız daha doğru bir ifadelendirme olacaktır. Zira optik fiziğin doğal etkileri ile lensin kendi performansı karışabilmektedir. Bu karışıklığın bir diğer sebebi de günümüzde çok farklı değer ve aralıkta üretilen lenslerin farklı özellikleri öne çıkartarak maksimum diyafram açıklığını sınırlı tutabilme esnekliğini kazanmasıdır. Geçmişte titreşim engelleme ve yüksek ISO imkanı olmadığından lenslerin diyafram açıklığı çok daha önemliydi. Her üretici belirli bir hiyerarşi ile lenslerin toplam kalitesini tespit ederken en açığa en iyi optik elemanlarını koyar ve inşa kalitesini lensin diyafram açıklığı belirlerdi. Günümüzde hala bu özellik korunurken değerler daha esnetilmiştir. Yüksek kalite ama görece yavaş lensler de oldukça popüler ve pahalı lensler haline gelmektedir.

Diyafram Değerinin Kalite Üzerinde Etkisi Lenslerin tüm aralıklarda  tam performans verebilmeleri oldukça güçtür. Hemen tüm lenslerde belirli kayıpların az yada çok oluştuğu diyafram değerleri mevcuttur. Zira temel optik kurallarına göre maksimum performans aralığına göre tasarım yapak demek o aralığa girişten önce ve çıkıştan sonra vasat değerlerde dolaşmak anlamına gelir. Örneğin 50mm 1.8 gibi bir lensin f2, f2.8 gibi değerlerinden f4 değeri daha yüksek keskinlikte sonuçlar vermektedir. Keza f4, f5.6, f8 gibi değerlerinde de aynı performansı korurken örneğin f11 ve f16 da keskinlik tekrar azalmaktadır. Bu konuda çok kesin hükümler vermek bizi yanıltabilir. Tasarımcının ekonomik tercihleri de bu kalite aralığında etkili olur. Bazı lenslerde de çok erken maksimum performansa ulaştıklarında çok çabuk örneğin f8, f/11 gibi ciddi kalite bozulmalarına neden olmaktadır. Tasarımcılar bir planlama ile lenslerden alabilecekleri maksimumum verimliği belirli aralıkta tutarak veya yayarak tüm bir lensin performansını üst seviyede tutarlar. Bu tasarımın görsel neticelerini daha doğru bir ifade ile lensin ışık geçirgenliği değerini her bir diyafram için ayrı ayrı MTF (Modülasyon Transfer Fonksiyonu) tabir edilen bir grafik ile gösterebilmektedirler. Bu değerler yine diğer bir grafik ile gösterilerek tüm aralıklarda genel bir performans izlenimi edinilebilmektedir. Yandaki grafikte lensin merkez performansının hemen her aralıkta yüksek bulunurken kenerlarda f/2.8 ile bunun sağlandığı ve maksimum performansı aralığının f4 ila f11 arası gerçekleştiği görülüyor.  Bu tür komplike ölçümlerde tek başın diyafram değerinin etkisin düşünmek yerine topyekun tasarımı göz önünde bulundurmak daha sağlıklı bir  düşüncedir.

Tasarım ifadesini kullanırken amacımız tüm bir lensin tasarımını ifade etmek değildir. Ancak neredeyse hemen her konuda diyafram şeklinin, bıçak sayısının, maksimum ve minimum değerinin, üzerindeki kaplamanın etkisi az çok bulunmaktadır. Maddeler halinde sıralarsak.

• Diyafram setinin lensin ön tarafa yakın olması Distorsiyon (nesnenin şeklinde bozulma veya bükülme) oranın arttırır.
• Arka kısmına yakın olması ise Vinyet (köşlerde kararma) yı arttırır.
• Diyafram bıçağının fazlalığı ve yuvarlak şekil alması Bokeh (Fotoğrafın arkasındaki bulanıklık) kalitesini arttırır.
• Arka bulanıklıkta ışık yansıyan yüzeylerdeki şekillerin biçimi ve kalitesini de etkiler. Diyafram üzerindeki mat kaplamalar Hayalet Görüntü ve Lens Flare etkilerini azaltır. Çelik bıçaklı eski lenslerde kısık diyafram da ve ters ışıkta merkezde parlamalar görülmektedir.

Kuşkusuz bir Fotoğraf makinesinin en önemli bir kaç bileşeninden biri perdedir. Pozlama üzerinde kesin ve mutlak bir etkisi olduğu gibi temel kompozisyon üzerinde de oldukça etkilidir. Tıpkı diyafram alan derinliği üzerinden kompozisyona nasıl katkı yapıyorsa perde de nesnelerin hareketleri veya hareketsizliği üzerinden kompozisyona büyük katkılar yapar.

Günümüz perde sistemleri fiziki olarak şekli İngilizce tabiri olan Shutter (Panjur veya kepenk) kelimelerine daha çok benzer. Sensör/filmin tüm alanı eşit sürede pozlanmalıdır. Aksi taktirde görüntünün farklı yerlerinde rahatsızlık verecek ton farklılıkları oluşur. Geçmiş dönemde  SLR olmayan sistemlerde azda olsa hatalara yol açan Yaprak Perde (Leaf Shutter) oldukça popülerdi. Körüklü tip tabir ettiğimiz makinelerde ve Rangefinder (Telemetreli) tabir edilen sistemler SLR sistemleri gelene kadar hem ekonomik hem de pratik bir çözümdü. Makinenin hemen önünde lens takılan bölümde konumlanan bu perdeler bazı sistemlerde makine yerine Lensin arka kısmında dahi konumlanabiliyordu. Bu sebeple ebatları da takıldığı makinenin film ebatından daha da küçük tasarlanabiliyordu. Zaman içinde SLR sistemler gelişince perdenin aynanın arkasına almak zorunluluğu doğurdu. Bu da perde mekanizmasını büyümesine ve fiziki belirli zorluklar ile baş etmesine neden oldu.

Dijital Sistemlerde perde ömürleri ve tamir maliyetleri Makine alımımızdaki temel bir kaç kriterden biri haline gelmiştir. Filmli makinelerde film+banyo+baskı maliyeti göz önünde bulundurulduğunda birim maliyet günümüz djital sistemlere nazaran çok çok daha yüksektir. Bozulma veya kaza hariç makine ömürleri kadar ömürleri mevcuttur. Oysa Dijital sistemlerde Makineler birim maliyet çok düşük olduğundan kısa sürede çok yüksek perde sayılarına ulaşabiliyor. Bu da makinenin ekonomik ömründen önce perde değiştirmeyi gündeme getirmektedir. Bu özellikle ikinci el piyasasında Shutter Counter yani çekim sayısını satın alma veya fiyat değerleme değişkeni olarak görülmesine neden olmaktadır.